Các rạn san hô cung cấp cho chúng ta thông tin phân giải cao và chính xác về ảnh hưởng của ENSO (El Niño-Southern Oscillation) đến lượng mưa, các sự kiện lũ lụt và hạn hán ở Đồng bằng châu thổ sông Mekong, Việt Nam.
Hình ảnh Bến Đầm Côn Đảo (Ảnh: Tsuyoshi Watanabe)
Đồng bằng châu thổ sông Mekong ở Nam Bộ là vùng kinh tế nông nghiệp lớn nhất Việt Nam, tuy nhiên lại thường xuyên chịu ảnh hưởng của hạn hán và lũ lụt, đặc biệt những năm gần đây thời tiết cực đoan xảy ra với tần suất ngày càng lớn. Nếu có thể dự đoán các hiện tượng thời tiết cực đoan, việc đánh giá rủi ro thiên tai ở khu vực Nam Bộ có thể chính xác hơn, giúp giảm thiểu các tác động tiêu cực của lũ lụt và hạn hán đến cộng đồng trong khu vực.
Nhóm nghiên cứu do GS. Tsuyoshi Watanabe (Đại học Hokkaido, Nhật Bản) đứng đầu với sự tham gia của TS. Phan Thanh Tùng* (Khoa Địa chất, HUS-VNU) đã phát hiện mối liên quan mật thiết về ảnh hưởng của hiện tượng El Niño - Dao động Nam (gọi tắt: ENSO, đầy đủ: El Niño Southern Oscillation) đến lượng mưa hàng năm ở Đồng bằng sông Mekong hàng trăm năm đã qua. Các kết quả mới vừa được công bố trên tạp chí Scientific Reports. Các tác giả đã liên hệ bộ dữ liệu độ mặn nước biển đo từ các mẫu lõi khoan san hô với dữ liệu thời tiết ghi nhận được theo thời gian và phát hiện thấy rằng ENSO đã gây nên các mùa mưa lớn và mưa nhỏ, kéo theo sự xuất hiện của lũ lụt và hạn hán trên khu vực Mekong.
ENSO xảy ra ở Trung tâm và phía Đông Thái Bình Dương với chu kỳ dao động từ 2 đến 7 năm. Hiện tượng này bao gồm các pha El Niño (làm ấm bề mặt nước đại dương), La Niña (làm mát bề mặt nước đại dương) và pha trung tính (ôn hòa).
GS. Watanabe – tác giả liên hệ của bài báo – cho biết “Chúng tôi phát hiện ra rằng mưa lớn và lũ lụt đang trở nên nghiêm trọng hơn trong vài năm trở lại đây gây ra do những sự thay đổi của ENSO do hiện tượng nóng lên toàn cầu. Đồng bằng châu thổ sông Mekong sẽ tiếp tục đối mặt với nguy cơ ngập lụt nghiêm trọng ngày càng cao.”
(Trái) Bản đồ lượng mưa trung bình tháng ở Đông Nam Á giai đoạn 1980-2005 (Takaaki K. Watanabe, Tung Thanh Phan, và nnk. Scientific Reports. November 7, 2022). ( Phải) Ảnh vệ tinh đồng bằng châu thổ sông Mekong (Google Earth).
Hiện tượng El Niño và La Niña có ảnh hưởng đáng kể đến các hệ thống khí quyển, gây nên các hiện tượng thời tiết cực đoan trong khu vực. Nghiên cứu về các loại hình thời tiết gây ra bởi ENSO ở khu vực châu thổ sông Mekong có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo chuỗi cung ứng và an ninh lương thực.
Nhóm nghiên cứu của GS. Watanabe đã lấy mẫu lõi khoan san hô ở vùng biển Côn Đảo, cách cửa chính đổ ra biển của sông Mekong khoảng 90 km về phía nam. Các mẫu thu thập được cho phép xác định sự biến động chu kỳ hàng tháng của độ mặn nước biển. GS. Watanabe chia sẻ: “Các rạn san hô phát triển theo các vòng sinh trưởng tương tự như ở thực vật thân gỗ. Các vân trên san hô bảo tồn thông tin về độ mặn của môi trường nước biển xung quanh rạn san hô hàng năm. Do vị trí thu thập mẫu san hô ở Côn Đảo tương đối gần cửa sông Mekong, nên độ mặn ghi nhận được liên quan đến sự tăng hoặc giảm lượng mưa ở vùng đồng bằng Mekong, do vậy phản ánh được diễn biến lũ lụt hoặc hạn hán.”
Vòng tăng trưởng của san hô Côn Đảo giai đoạn 2005 về đến 1923 được sử dụng trong nghiên cứu (Takaaki K. Watanabe, Tung Thanh Phan, và nnk. Scientific Reports. November 7, 2022).
Dữ liệu độ mặn được đối sánh với lượng mưa hàng năm theo số liệu của các trạm khí tượng, với khoảng dữ liệu diễn biến lượng mưa lịch sử đo được tới năm 1924.
Phân tích dữ liệu lượng mưa cho thấy sự thay đổi về điều kiện thủy văn của đồng bằng sông Mekong chủ yếu bị ảnh hưởng bởi El Niño and La Niña diễn ra ở khu vực trung tâm Thái Bình Dương , gây nên mưa ít và mưa nhiều ở đồng bằng Mekong. Cụ thể, mưa nhiều ở đồng bằng Mekong liên quan đến La Niña xảy ra trong những năm gần đây, trong khi mối liên quan giữa mưa ít và El Niño đã diễn ra tương đối đều đặn trong cả thể kỷ qua.
Sự gia tăng hiểu biết về ảnh hưởng của ENSO đến đồng bằng châu thổ sông Mekong sẽ cho phép dự báo biến đổi thời tiết chính xác hơn trong tương lai. Điều này cũng giúp các nhà quản lý và hoạch định chính sách có thể đặt ra các kế hoạch chủ động ứng phó với thiên tai, đảm bảo an toàn cho cộng đồng dân cư cũng như an ninh lương thực của Việt Nam.
Thành viên của PTN Coral Reef Environmental Earth Sciences Laboratory tại ĐH Hokkaido trong đó có các thành viên chính của nhóm nghiên cứu. Từ trái qua phải: Atsuko Yamazaki (đồng tác giả), Kevin Garas, Kaeru Takeuchi, Tung Thanh Phan (đồng tác giả đứng đầu), Tsuyoshi Watanabe (tác giả liên hệ), Takaaki K. Watanabe (đồng tác giả đứng đầu) and Motoya Odajima (Ảnh: Tsuyoshi Watanabe)
Nguồn: Đại học Hokkaido (Nhật Bản) và Trường ĐH Khoa học Tự nhiên – ĐH Quốc gia Hà Nội.
(*) TS. Phan Thanh Tùng đã không may qua đời trước khi bài báo được xuất bản. Bài viết này một phần để ghi nhớ các đóng góp của TS. Phan Thanh Tùng cho nghiên cứu trong thời gian thực hiện luận án tiến sĩ tại Đại học Hokkaido (Nhật Bản), cũng như đến những đóng góp cho Khoa Địa chất, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên.
Tham khảo bài báo:
Takaaki K. Watanabe, Tung Thanh Phan, et al. Nonstationary footprints of ENSO in the Mekong River Delta hydrology. Scientific Reports. November 7, 2022.
DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-022-20597-7
Nguồn tài trợ nghiên cứu:
Nghiên cứu được tài trợ bởi Japan Society for the Promotion of Science (JSPS) KAKENHI (JP25257207, 15H03742, 17H04708); the Science Vanguard Research Program of the Ministry of Science and Technology, Taiwan ROC (110-2123-M-002-009); the Higher Education Sprout Project of the Ministry of Education, Taiwan ROC (110L901001); and the National Taiwan University (110L8907).
Thông tin liên hệ:
GS. Tsuyoshi Watanabe
Department of Natural History Sciences
Faculty of Science, Hokkaido University
Nguyễn Văn Hướng
Khoa Địa chất, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên
Sohail Keegan Pinto (International Public Relations Specialist)
Public Relations Division, Hokkaido University
Nguyễn Thị Hoài Hương
Trung tâm Công nghệ Thông tin và Truyền thông
Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội
Link bài viết bằng tiếng Anh trên website Hokkaido University: https://www.global.hokudai.ac.jp/blog/mekong-delta-will-continue-to-be-at-risk-for-severe-flooding/